انجمنهایِ سِرّیِ زنانه

کٌشتن مردانی که در «کلان» (Clan) زنانه دیده می شدند، همچون نمونه «زنان آمازون» که در پژوهشنگاری «زن بودن در بینش ایرانی» یاد شد، یا آیین «داماد کٌشون» در میان لکها، درست همسنگِ آیینهای «دزدیدن عروس» یا بد دین و بیخرد خواندن پهلوان _ قهرمانانِ دامنهء بینش زنسالاری و مادر تباری است. به دیگر سخن، اگر از آن سو ستیزه ای با بینش و آیینهای زنسالاری و مادر تباری هست، از دید بینش زنسالار هم، چنان ستیزه ای با بینش مردسالار و پدرتبار در کار هست. یعنی ستیزیدن و سرکوب آن دیگری روا ست، تا کشتن!
خود پیداست که هر دو گروه، زنسالار و مردسالار باور و آیینهای، خود را مقدس می دانند، پس آنچه که با مقدس دانستن خود در برابر تقدس دیگری بایستد درخور و سزاوار سرکوب و نابودی ست.
پس می توان گمان برد و پذیرفت که دو دین و بینش بدوی همچون نمونه های همانند خود، آیینهای پنهانی و رازآلود و انجمنهای پوشیده و سِرّی داشته باشند. همچون دین و آیین مردانه «میترایی» یا برابرهای زنانه آن. گمان رفته است که انجمنهای سِرّی زنانه نسخه برداری انجمنهای مردانه باشد پس شاید همچون انجمنهای پنهانی مردانه هموندان رده بندی می شدند، همچون هفت پایه انجمنهای «مِهری» یا میترایی که بازمانده ای از آن را همچنان در آیینهای «زورخانه» یا انجمنهای «صوفی» می توان دید.

در اینجا نکته ای را باید یادآور شد؛ در دوره های پرستش ایزدان وهمراه ناگزیرِ آن یعنی مردسالاری، ایزدبانوان از رده یکم ایزدان شمرده نمی شوند و جایگاه این ایزدبانوان فروکاسته می شود. با این همه، حتی در دوره های پرستش ایزدان، خویشکاریهای بزرگ ایزدبانوان، و در فرهنگ ایرانی ایزدبانو اَناهیتا، همچنان برجاست؛ جنگاوری، زناشویی، باروری و افزونی(=برکت) همه از ایزدبانو اناهیتا دانسته می شود. ایزدبانو همچنان بخشنده شهریاری و فَره انگاشته می شود.

(بنی اسراییل تنها کسانی را یهودی می دانند که از مادر یهودی زاده شده باشند، همچنانکه مسلمانان می گویند «سید اولاد پیغمبر»، یعنی وراثت هم از مادر است).

آنچه که امروزه می توان بازمانده ای از آیینهای انجمنهای سرّی زنانه روزگار باستان دید و دانست یکی «سفره های» زنانه است که هنگام برگزاری، مردان را در آنها راهی نیست. چند نمونه ای را اینجا یاد می کنیم:

سفره‌های مذهبی زنانه آیین‌هایی در میان زنان هستند که برای سپاسگزاری از برآورده شدن درخواست یا درخواست برآوردن آرزویی برگزار می‌شوند. این سفره‌ها که بیشتر در فضای خانه، مسجد یا جایگاه های دینی برپا می‌شوند، دربر دارنده خوراکی‌ها، چیزهای معنوی و زیبه های ویژه یک امام یا رویدادی مذهبی هستند. نمونه‌هایی از این سفره‌ها سفره حضرت رقیه، سفره حضرت امام حسن (ع) و سفره صلوات است. 

گونه های سفره‌ مذهبی زنانه

• سفره حضرت رقیه (س): بیشتر در ماه‌های محرم و صفر برگزار می‌شود و از مهمانان با خوراکی‌هایی مانند کیک، خرما، حلوا، نان و پنیر و سبزی پذیرایی می شود. در این سفره، گاهی از خوراکی‌هایی که بچه‌ها دوست دارند را به ریخت عروسک ساخته سر سفره می گذارند.
• سفره حضرت امام حسن (ع): در این سفره خوراکی‌های سبز رنگ مانند کوکو سبزی، آش سبزی و سبزی پلو به مهمانان داده می‌شود. بیشتر هم ظرف و شمع‌های سبز به کار گرفته می شود .
• سفره صلوات: بر این سفره، افزون بر خوراکی‌های سبز رنگ، چیزهای معنوی مانند قرآن کریم، تسبیح سبز رنگ، مهر نماز، شمع و کاسه آب جای داده می شود و بیشتر با گل‌های طبیعی یا ساختگی آراسته می‌شود.
• سفره‌های دیگر: سفره‌های دیگری نیز با نام‌های گوناگون برگزار می شود، مانند سفره امام زمان (عج)، سفره حضرت ابوالفضل (ع)، سفره حضرت فاطمه (س)، سفره حضرت زینب (س) و سفره بی‌بی‌سه‌شنبه . 

ویژگی‌های سفره‌ مذهبی زنانه

• همباز شدن زنان: برگزار کننده این سفره‌ها زنان هستند و در فضای زنانه برگزار می‌شود، هرچند گاهی مردان نیز پذیرفته می شوند.
• گوناگونی خوراکی‌ها : خوراکی سفره‌ها بسته به نذر و مناسبت، بسیار است. برخی سفره‌ها خوراکی‌های ساده مانند نان و پنیر و سبزی هستند و برخی دیگر خوراکیهای پختنی مانند آش و کوکو سبزی هستند.
• پشتوانه قصه‌ها: ریشه‌ی بسیاری از این سفره‌ها به قصه‌ها و باورهای کهن بازمی‌گردد و برگزاری آن‌ها به توانمندی و تداوم این قصه‌ها کمک می‌کند.
• آداب و رسوم: برگزاری درست برخی از آیینها مانند جای دادن وسایل معنوی، چیدن خوراکی‌ها و پخش آن‌ها میان مهمانان از بخش‌های برتر برگزاری این آیینها است. 
• خاله رورو: موضوع اصلی نمایش خاله‌ رورو، حکایت زنی هوسران است که با مردان زیادی ارتباط دارد و زمانی که هنگام زایمانش می‌شود، به‌درستی نمی‌داند که پدر فرزندش کیست. 

آبِ سال: یکی دیگر از آیینهای زنانه آیینِ آبِ سال است. برای نمونه، در رشید آباد، نزدیک تبریز، بامداد فردای چهارشنبه سوری زنان، و مردان، بر سر چشمه رفته مردان دست نماز گرفته به مسجد می روند. هنگامی که دیگر مردی در آن پیرامون نبود و تنها زنان بودند، زنان کوزه ای آب از چشمه برمی دارند که به نام آب سال و به آرزوی افزونی (برکت) به خانه ببرند سپس نیت کرده از روی چشمه گذر می کنند.

.

نیز نک به:

و: «زن بودن در بینش ایرانی» در پنج بخش در همین تارنما.