استوره و آیین: آرامگاه سران، فرهنگ و مهرازى (=معمارى)

آرامگاه سران
پی نوشت: چشم و گوش شاه
داریوش یکم (بزرگ) برای بَرنگری و واپایی (=نظارت و کنترل) شهربانها* سازمانی بر پا کرد و پایوران و کارکنان آن دستگاه را «چشم و گوش شاه» نامید.
چرا چشم وگوش؟
امروزه و در این روزگار گرداندن کار کشورها و مردم بر پایه سامانه ای ست که «قانون» خوانده می شود و هرچند سایه روشنی از باورهای کهن استوره ای** در آنها دیده می شود رویهمرفته گیتی گرا و اینْ جهانی ست.
آیا در جهان باستان قانون نبود؟ بی گمان بود جز این که آن قانون پایه ای مینوی و ایزدی داشت، «مقدس» بود پس گذر از آن گناه شمرده می شد، گذر از قانون گیتی گرا یا سکولار نه گناه که بِِزه شمرده می شود.
از این روى هر چه بخواهند بکنند یا نکنند باید روایی ایزدی یعنی استوره ای داشته باشد، تنها از این راه می توان از کار نامقدس پرهیز کرد و در پناه بود.***
شاه، همچون هر فرمانروای دیگری نیاز به چنین دستگاهی دارد و چون باید خویشکاری (وظیفه دینی) کند پس باید برابر نمونه ایزدی کار و کردار کند چه پروانه ای برای گماردن چنین کارکنانی دارد؟
او خود «مهر» / میترا ست بر زمین: آن هزار گوش ده هزار چشم ده هزار دیده‌بان. آن نیرومند دانای نا فریفتنی» (اوستا، مهریشت، بند ۱۴۱)
همان شاهی که دلیرترین، جنگاورترین، هوشیارترین باشد و دیگر… همچون ایزد مهر، یا چنین انگاشته شود.
*ساتراپ گونه یونانی‌شدهٔ واژهٔ خْشَثْرَ پاون (به معنای نگهبان فرمانرو) (به زبان باستان: xšaθrapāwn) است که در زمان هخامنشیان به فرماندار یا استاندار هر یک از بخش‌های شاهنشاهی گفته می‌شد.
**نمونه آن در قانون کیفرى پیشین ایران: یکى از عوامل مخففه در مجازات قتل زن بودن متهم بود که بر آمده از «تابو» بودن زنان و بد شگون بودن کشتن ایشان مى بود.
*** میرچا الیاده: ، مقدس و نامقدس (ماهیت دین) ترجمه بهزاد سالکی،۱۳۸۰

سه خویشکاری ایزد مهر :
١- فرمانروایی:
مهر از ” کلام راستین ” آگاه است ( یشت ۴۹/ ١٠) . پیکرش کلام ایزدی است و درک کلام مقدس می بخشد (یشت ۲۵/١٠) . شهریاری داناست ( یشت۳۵/١٠) که فره و شهریاری می بخشد ( یشت ۶۵/١٠) .
۲- رزم آوری :
مهر نیرومند ترین در میان آفریدگان است (یشت ۶/١٠) . قوی ترین ، دلیر ترین ، چالاک ترین و پیروزمندترین ایزدی است که بر روی زمین جلوه می کند( یشت ۱۳۵/١٠) . پاسبان جهانیان ( یشت ۴۵/١٠) و یاری رساننده ی جنگجویان است( یشت ۷/١٠) جنگجویی دلیر و شهریاری توانا و داناست ( یشت ۳۵/١٠) . او دارای خنجر و گرز و تبرزین است ( یشت ۱۳٠/۱۳١/١٠) سپری سیمین و زره ای زرین دارد ( یشت ۱۱۲/١٠). او دشمن پیمان شکنان یا مهر دروجان است.( یشت ۲۶/١٠)
٣- افزون بخشی :
مهر ” دارنده ی دشت های فراخ ” است ( یشت ۸۷/١٠) . بخشنده ی ثروت و خانمان و آرامش است . ( یشت ۴/١٠) . بخشنده ی گله و رمه ( ۲۸/١٠) و دهنده ی پسران زورمند است ( یشت۶۵/ ١٠) جایگاه ایزد مهر بر کوه «هرا» ست. ( یشت ١٣/١٠)